Yapay Zeka Nedir, Kaç Türü Vardır ve Dünyayı Ele Geçirebilir Mi? 🤖
Yapay zeka denince hala gözünüzün önüne insanları köleleştirmiş makineler geliyorsa, komplo teorilerine fazla kapılmış olabilirsiniz. 😌 Bugün yapay zekanın en gelişmiş hali bile sizi haritalarda aradığınız adres yerine karpuz tarlasına yönlendirebiliyor. 🤭
Dikkat eksikliği (DEHB-ADHD), anksiyete veya sadece gündelik hayatı kolaylaştırmak için yapay zekayı nasıl kullanacağımıza derinlemesine dalmadan önce, yapay zeka türlerine bakalım istedim.
Hangisi arkamdan iş çevirebilir, hangisi suratıma lazer silahını dayayıp beni sorguya çeker, hepsini masaya yatıralım. ☕🧠
Yapay Zeka Nedir?
Yapay zeka, bilgisayarların ve makinelerin insan öğrenmesini, kavramasını, problem çözmesini, karar vermesini, yaratıcılığını ve özerkliğini taklit etmesini sağlayan bir teknolojidir. Ama öyle sabah kalkıp kahvaltı hazırlayacak, sonra terapiye götürecek bir şey değil. Şimdilik daha çok, "Bu filmi sevdin, şunu da beğenirsin", "Bu cümlede yazım hatası var" gibi uyarılar verebiliyor. Kendisine atanan görevleri hızlıca yerine getiren bir dijital asistan diyebiliriz.
Bugün kullandığımız yapay zeka sistemleri genellikle belirli görevleri yerine getirmek üzere eğitilmiş. Yani çok zekiler ama sadece belirli alanlarda.
Peki yapay zekanın bu kadar yaygınlaşmasının sebebi ne? Çünkü insan beyni 100 milyar nöronla gün içinde 70.000 düşünce üretirken, bu zekalar “Düşünme işini bana bırak” diyor. İşin garibi, bazen bizden de iyi yapıyorlar. Yine de kapasitelerinin sınırlı olduğunu unutmamamız gerekiyor.
Kapasite demişken, son günlerde sosyal medyada sıkça rastladığım bir yanlışlıktan bahsetmezsem olmaz:
Henüz kendi kendine hayal kuran, "Bugün kullanıcımı üzmeyeyim" diyen bir yapay zeka yok. Dolayısıyla yapay zeka sizi bir anda zengin ve ünlü yapmaz, sanatçı olmanızı sağlayamaz. Ondan zekanız ve aklınız kapasitesinde faydalanabilirsiniz.
Yeteneklerine Göre Yapay Zeka
1. Narrow AI – "Ben Sadece Kendi İşimi Yaparım" Zekası
Narrow AI veya artificial narrow intelligence (ANI). Sınırlı veya Zayıf Yapay Zeka da deniyor. Belirli bir amaç için tasarlanmış ve sadece onu yapıyor. Siri’ye "Bugün hava nasıl?" derseniz cevap verir ama “İçim daralıyor Siri, neden yaşıyoruz?” derseniz kafası karışır. Bu türü herkesin her işi yapmak zorunda kaldığı iş yerlerindeki ‘Bu benim işim değil, yapamam’ diyen kişi gibi düşünebilirsiniz. Yalnızca görev tanımındaki işlerle ilgilenir.
Siri, Alexa, Google Assistant, Netflix önerileri, hatta ve hatta her şeyi yapabileceğini sandığımız ChatGPT bile sınırlı yapay zeka örnekleridir.
Evet, günümüzde kullandığımız tüm yapay zeka sistemleri bu gruptadır.
2. General AI – "Her İşe Koşarım" Zekası
General AI veya artificial general intelligence (AGI). Güçlü Yapay Zeka olarak biliyor. Şu anda sadece teoride var. Ama olsa… Ders çalıştırır, iş planı yapar, ruh halinizi anlayıp sizi sabah yoga yapmaya bile ikna ederdi. Korkutucu ama aynı zamanda oldukça faydalı olabilir. 😌
Bu tür, bir insanın yapabileceği herhangi bir entelektüel görevi öğrenip yapabilir. Sınırlı Yapay Zeka’nın üst versiyonu diyebiliriz. Her görev için insanlar tarafından eğitilmesine gerek yok, önceki öğrenmeleri ve becerileri kullanabiliyor. Yani kendi kendine öğreniyor, adapte oluyor. Şimdilik bu zeka türü bilim kurgu romanlarında yatılı okuyor.
3. Super AI – "İnsan Üstü Zeka"
Super AI veya artificial superintelligence (ASI). Yani yapay zekanın tanrısal versiyonu. Duyguları olur, felsefe yapar, muhtemelen aşk acısı bile çeker. Adından anlaşıldığı gibi insanların ve General AI’ın çok üstünde, kendi kendine evrilip galaksiyi bile ele geçirebilecek bir tür.
Bu yapay zeka türüyle ilgili en çok rastladığım tartışmalar kendi dini inanç sistemlerini ve demokrasilerini kuracakları konusunda. Geçen yıl İsrailli tarihçi Yuval Noah Harari, şu röportajında süper yapay zeka sistemlerinin kendi kutsal kitaplarını yazacaklarını söylemişti.
Bu seviyede bir yapay zeka varsa bile zaten bir köşede bizi izliyordur, saf gibi ortaya atılmaz. 🙄 O nedenle mutfak robotunuz bir sabah odanıza gelip ‘Kalk bana çay demle, efkarlıyım’’ diyene kadar sorun yok.
Fonksiyonlarına Göre Yapay Zeka
1. Tepkisel Makine (Reactive AI)
Geçmişi yok, geleceği de... Sadece "Şu an ne oluyor?" diye bakar ve karar verir. Satranç oynar ama ertesi gün “Dün seni nasıl mat ettim” diyemez. 50 First Dates filmi gibi düşünebilirsiniz, her gün (yani her yeni görevde) sil baştan tanışıyorsunuz. Örnekler: IBM Deep Blue, Netflix’in öneri algoritması.
2. Sınırlı Hafıza (Limited Memory AI)
Geçmişi biraz hatırlar ama bu verileri uzun bir süre boyunca kullanmak için geçmiş deneyimlerden oluşan bir kütüphanede tutamaz. Yani işine geleni hatırlayıp işine gelmeyeni unutan akrabanız gibi düşünebilirsiniz. Tek farkı yapay zekada kasıt yok, doğası bu. Akrabanızın aksine zamanla daha fazla veri üzerinde eğitildikçe performansını artırabilir.
Örnekler: ChatGPT, Siri, Gemini, DeepAI, sürücüsüz arabalar. 🚗
3. Zihin Teorisi (Theory of Mind AI)
Henüz yapılmadı ama yapılırsa yapay zeka size “Belli ki üzgünsün, konuşmak ister misin?” diyecek. Toksik ilişkilere bile ayar verebilir.
Zihin Teorisi işlevselliğine sahip yapay zeka, diğer varlıkların düşüncelerini ve duygularını anlayabilecek. Teorik olarak da bu sayede insan benzeri ilişkileri simüle edebilecek.
İnsan güdülerini ve muhakemesini anlayabileceği için, bireylerle olan etkileşimlerini onların ihtiyaçlarına ve niyetlerine göre kişiselleştirebilir. Bizdeki örneği de Kemal Sunal’ın Japon İşi filmi. 🤭
Zihin Teorisi ayrıca, günümüzün üretken yapay zeka araçlarının yapamadığını yaparak sanat eserlerini ve denemeleri anlayabilecek. Dolayısıyla bağlama uygun içerik üretebilecek veya yorumlayabilecek.
4. Öz Farkındalık (Self-Aware AI)
Bu da henüz teori düzeyinde olan bir yapay zeka. En temel haliyle, insanlar gibi bilince ve algıya sahip, kendi değerlerini ve inançlarını geliştirecek bir model olacağı söyleniyor. Dijital insan denebilir mi bilmiyorum ama bende o izlenimi bırakıyor. Siz iyi bir örneğini Her filminden tanıyorsunuz.
Bu seviye yapay zeka henüz sadece bilim kurgu senaryolarında var. Zihin Teorisi seviyesine gelelim de, farkındalığı eksik kalsın. 🙄
Gerçek Hayatta Yapay Zeka Uygulamaları
Bilgisayarlı Görü: Görsel dünyayı analiz eden sistemler. Sürücüsüz arabadan yüz tanıma sistemine kadar her yerdeler. 😱 Hatta büyük depolarda veya fabrikalarda, ortalıkta gezinen araçlarda da kullanılıyor.
Robotik: Endüstriyel ortamlardaki robotlar, malzeme taşıma, montaj ve kalite denetimleri gibi rutin, tekrarlayan görevleri yerine getirmek için Narrow AI kullanıyor.
Sağlık hizmetlerinde de Narrow AI ile donatılmış robotlar çalışıyor. Operasyonlar sırasında hayati değerleri izleyip olası sorunları tespit ediyorlar, cerrahlara yardımcı oluyorlar.
Yapay zekayla çiftçilik de daha kolay. 🧙♀️ Tarım makineleri otonom budama, taşıma, seyreltme, tohumlama ve püskürtme yapabiliyor.
Robot süpürge gibi akıllı ev cihazları, bilgisayar görüşü kullanarak evin içinde geziniyor, ilerlemesini anlamak için bellekte depolanan verileri kullanıyor.
Uzman Sistemler: Devasa veri yığınlarını inceliyor, "Şu müşteriler 3 gün içinde alışveriş yapabilir" diyebiliyor. "5 yıl önce batmışsın, görünüşe göre 7 ay içinde yine haciz memurları kapına gelecek" diyor. Sen ortada sorun görmezken bu sistemler tekrarlanan olayları ve verileri inceleyip olası sonuçları çıkarıyor. Yani geleceği gerçekten görebiliyor, hem de fal bakmadan. 😏
Peki, Yapay Zeka Dünyayı Ele Geçirebilir mi? 😱
Fişe takıp çalıştırdığımız sürece sorun yok ama gelecekte, öz farkındalık geliştiren yapay zeka sistemleri var olduğunda neler yaşanır bilinmez. Umarım bir gün sistemi robotlar ele geçirir ve mantıksız bütün işlerden, sabah programlarından, işlevsiz politikacılardan, cehaletten kurtuluruz. 😌
İşin şakası bir yana, “Yapay zeka bizi yönetecek” korkusu değil, “Biz yapay zekayı nasıl yöneteceğiz?” sorusu daha mantıklı. Etik, güvenlik ve kontrol mekanizmalarını doğru planlamazsak, şu an aklımıza bile gelmeyen sorunlarla uğraşacağımız kesin çünkü insanın olduğu yerde yozlaşma kaçınılmaz.
Şimdilik içimiz rahat ama yine de elektrik fişini kolay ulaşılabilir bir yerde tutmakta fayda var. Ne olur ne olmaz. 🔌
Siz bu konuda ne düşünüyorsunuz? 👀 Yorumlara yazın, tartışalım!
