Dünya Genelinde DEHB İlacı Krizi
Müjde!? Artık DEHB (ADHD) ilaçlarına ulaşmakta zorlanan yalnızca Türkiye’deki hastalar değil, bu ilaçlara erişim dünya genelinde de zorlaştı. Öyle ki İngiltere’deki doktorlardan yeni hastalara DEHB ilacı tedavisine başlamamaları istendi. Peki ama ne olacak?
Eylül ayında The Guardian’da yayımlanan bir haberde, İngiltere’deki doktorlara tedarik sorunu çözülene kadar yeni teşhis koydukları hastalarda DEHB tedavisine başlamamalarının söylendiği yazıyordu. İngiltere Sağlık Bakanlığı'nın (Department of Health and Social Care, DHSC) ulusal hasta güvenliği uyarısında, kıtlığın hem üretim sorunlarından hem de artan küresel talepten kaynaklandığı belirtilmişti. Daha da kötüsü, üreticilerden Takeda’nın yaptığı açıklamaya göre İngiltere’deki bu sorunun aralıklı olarak 2024 Nisan ayına kadar süreceği düşünülüyordu.*
DEHB İlacı Talebi Neden Arttı?
İngitere özelinde devam edersek, Nisan-Haziran 2023 döneminde İngiltere'deki yaklaşık 202.000 birey DEHB ilacı almış. Oysa bu rakam 2018-19'un aynı döneminde 103.000. Üstelik İngiltere'de yaklaşık 2,2 milyon kişide DEHB olduğu düşünüşüyor, doktorlar hala yeterince teşhis ve tedavi yapılmadığını söylüyor. (İstatistiklere ‘DEHB herkeste var, bunlar ilaç firmalarının oyunu’ diyenler dahil edilmemiştir.)
DEHB ilaçlarının reçetelenmesindeki artış diğer ülkelerde de benzer şekilde seyrediyor. Özellikle kadınlarda teşhisin geç olması bu istatistikleri anlamlı şekilde değiştiriyor. Şurada ve şurada kaynak olarak bulabileceğiniz makalelerdeki araştırma sonuçları açık: Çocukluk çağındaki erkeklerde DEHB oranı kadınlara göre 3:1 iken, yetişkinlikte bu oran 1:1’e geriliyor. Yani erkek çocuklara çocukluk dönemlerinde daha fazla DEHB tanısı konuluyor çünkü gezegenin genelinde, hemen her kültürde bir şekilde ‘Hiperaktiflik erkek çocuklara özgüdür’ anlayışı var. Kız çocuklardaki DEHB belirtileri farklı olduğundan ve her toplumda kız çocuklarının hareket alanı kısıtlandığından, kadınlardaki teşhis genellikle 30 yaş sonrasında konuluyor. (Bu yazının yazarı olarak ben de 30 yaşımdan sonra teşhis alarak tedaviye başladım ve evet, hayatım değişti. Hala gezegeni ele geçirememiş olabilirim, biraz bekleyin, onu da halledeceğim.)
Etkilenen DEHB İlacı Türleri
Dünya genelinde tedariği zorlaşan ilaçlar amfetamin karışık tuzları, lisdexamfetamin ve metilfenidat içerenler. İlk ikisi zaten Türkiye’ye hiç gelmedi, bugüne kadar yalnızca metilfenidat etken maddeli DEHB ilaçlarına erişebiliyorduk. Son yıllarda onları bulmak da hayli zorlaştı. İngiltere ve ABD piyasasının hakimi olan Teva ve Takeda firmaları bu durumun öncelikleri olduğunu açıklasalar bile özellikle Takeda tarafından vurgulanan bir gerçek var: Nisan 2024’e kadar İngiltere’de aralıklı olarak belli dozlarda stok sorunu yaşanabilir. Dünya çapında kriz yokken bile bu ilaca zor erişebilen bizler için sanırım bu kötü bir haber.
Eczacılar ve DEHB İlacı Krizi
Türkiye’deki ilaç firmalarıyla görüşüp durumu aktarmak isterdim, inanın denedim de ama bugüne kadar Novartis DEHB ilacının bulunmadığı dönemlere dair sorularıma hiçbir yanıt vermedi. Aramalarım ve e-postalarım sonuçsuz kaldı. O nedenle küresel pazara bakalım:
Birleşik Krallık’taki köklü eczacılık yayıncılarından Chemist+Druggist’e göre eczacılar duruma pek iyimser bakmıyor. Birçok eczacı, ilaçlarına ulaşamayan DEHB hastalarının kaygı bozukluklarının arttığını ve bazılarında karamsarlığın başladığını söylemiş. Önce durumun abartıldığını düşünmüştüm ama X’te (eski Twitter) yorum yapan birkaç eczacıya denk geldim.
ADHD UK hesabı bir gönderi paylaşmış:
Acil DEHB İlaç Krizi Güncellemesi:
Ana DEHB ilaç sağlayıcısı Takeda'nın DEHB ilaç sorunlarının Nisan 2024'e kadar devam etmesini beklediklerini söylediğini bildirmekten büyük üzüntü duyuyoruz.
Eylül 2023'teki NHS Hasta Güvenliği Uyarısından bu yana, DEHB ilaçları yetersiz kalmakta ve ciddi sonuçlara neden olmaktadır. 18-27 Kasım 2023 tarihleri arasında gerçekleştirdiğimiz anket, ilaç krizinin DEHB'li bireyler üzerindeki yıkıcı etkisini ortaya koyan şok edici sonuçlar ortaya koymaktadır.
Birleşik Krallık genelinde bir eczacılık derneği olan AIMp’in CEO’su Dr. Leyla Hannbeck de bunu alıntılayıp şöyle demiş:
Eczacılar, #DEHB ilaçları gibi #ilaçların eksikliğinin hastalar üzerinde yarattığı stres ve endişeyi ilk elden görüyorlar. Önümüzdeki aylarda daha fazla kıtlık beklememiz gerektiği söylendi. #hastagüvenliği
Buna yorum yapan başka bir eczacı Rachael Patel ise bir hastanın ağlayarak kendisine ilaç için yalvardığını yazmış.
DEHB İlacınız Biterse Ne Yapabilirsiniz?
Türkiye’de son birkaç yıldır metilfenidat etken maddeli ilaçları temin etmek zorlaştı. Bazen aylarca sorunsuz alabiliyorken bir anda hiçbir eczanede bulamayabiliyoruz. Bu durumda yapabileceklerimiz de sınırlı. Özellikle ilacı yalnızca dikkat eksikliği için değil aynı zamanda duygusal denge sağladığı için alıyorsanız aniden boşluğa düşebilirsiniz.
King’s College London’da DEHB üzerine çalışan Dr. Ellie Dommett spor yapın diyor. Evet, her zaman duyduğumuz ama hiç dikkate almadığımız o öneri… DEHB ilaçları da spor da beyindeki dopamin seviyesini etkilediğinden ve DEHB’deki temel sorun da dopamin mekanizması olduğundan, şimdiden Forrest Gump gibi koşmaya başlarsak Nisan 2024’e kadar birkaç ülke gezip dönebiliriz.
